راهکارهای افغانستان برای كشت بدیل مواد مخدر کدام است؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری ایرنا در کابل؛ نشست تحت عنوان" دگردیسی اقتصاد مخدر در افغانستان و مخاطرات منطقه‌ای" با حضور "ویدا یاقوتی" منشی گروه مطالعات افغانستان پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه، "مجتبی نوروزی" آگاهان مسایل افغانستان و "بهرام زاهدی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان و مدیریت "محمد بیات"  دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی و با حضور دانشجویان و علاقمندان این بخش در تهران برگزار شد.

خانم یاقوتی به وضعیت کشت مواد مخدر در جهان اشاره کرد و گفت: تولید مواد مخدر در افغانستان از سال 2001 میلادی به شکل عجیب و غریبی رشد می‌کند. دلیل آن هم این است که زمانی که دولت در دست طالبان نبود آنها برای کسب درآمد از این ماده استفاده کردند. متاسفانه در افغانستان بخش مواد مخدر به یک شغل تبدیل شد و چیزی که به عنوان یک شغل تبدیل شود به راحتی نمی‌توان از دستش خلاص شد. براساس آمارها تولید مواد مخدر از سال 2004 تا 2007 میلادی؛ یعنی سال‌هایی که امریکا حضور پررنگی در این منطقه داشته افزایش پیدا می‌کند. با روی کار آمدن دوباره دولت سرپرست افغانستان یعنی از سال 2021میلادی و ممنوع کردن کشت مواد مخدر، این ماده با کاهش شدید مواجهه بوده اما در مقابل مواد مخدر صنعتی افزایش پیدا کرده است.

خانم یاقوتی افزود: متاسفانه در افغانستان بخش مواد مخدر به یک شغل تبدیل شد و چیزی که به عنوان یک شغل تبدیل شود به راحتی نمی‌توان از دست‌اش خلاص شد

منشی گروه مطالعات افغانستان پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه اظهار داشت: امکان طرح‌های بدیل برای کشت مواد مخدر در افغانستان به 2 دلیل وجود ندارد؛ یکی اینکه افغانستان معضل آب دارد و کشت خشخاش به آب زیادی نیاز ندارد و افغانستان وقتی می‌خواهد در بخش آب هزینه کند ترجیح می‌دهد که در بخش‌های دیگر این هزینه انجام دهد. دوم هم به جلب نظر جامعه بین‌الملل است. زیرا رد گیری و پیگیری کشت خشخاش راحت‌تر است و آمارهای آن به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد.

نوروزی راجع به سهم مواد مخدر در اقتصاد افغانستان گفت: یک اصل کلی وجود دارد که رسیدن به آمار در افغانستان بسیار سخت است و همه آن‌چه که گفته می‌شود ارزیابی و برآورد است، آن هم دلایل مختلف دارد که بحث مفصلی می‌طلبد. بنابراین این گفته راجع به مواد مخدر هم به همین‌‌گونه است.

آقای نوروزی گفت که سهم مواد مخدر در اقتصاد افغانستان درصد قابل اعتنایی است و این مهم است؛ یعنی وقتی می‌گوییم 4 میلیارد دلار از کل تجارت در افغانستان مربوط به مواد مخدر است باید ببینیم از کل حجم اقتصاد حدود 10 میلیارد دالر عدد قابل ملاحظه‌ای می‌شود.

همچنین چرخش و گردش این پول یک ساختار پیچیده مافیایی دارد. بنابراین وقتی اقتصاد به یک روش و مدل درآمدزایی عادت می‌کند تغییر آن بسیار سخت است. پس اینکه ما توقع داشته باشیم اقتصاد افغانستان با یک دستور از بخش مواد مخدر جدا شود، زمان‌بر و سخت است و این کار با روش دستوری سخت پیش می‌رود.

آگاهان مسائل افغانستان در پاسخ به این سوال که امکان کنار گذاشتن مواد مخدر در افغانستان وجود دارد یا خیر؟، بیان کرد: این موضوع در دوره جمهوریت در افغانستان بسیاری مورد بحث قرار گرفت؛ یک بخش آن به داخل افغانستان و حکومت‌های آنجا برمی‌گردد و بخش دیگ به مسایل بین‌المللی مربوط می‌شود. در بخش بین‌الملل اینکه تا زمانی که تقاضایی برای مواد مخدر وجود دارد نمی‌توان عرضه آن را سرکوب کرد، تنها ممکن است محل تولید جابه‌جا شود.

نوروزی اظهار داشت: یک مساله اساسی وجود دارد و آن هم این است که تنها عوامل اقتصادی و نگاه مافیایی به مواد مخدر بر تغییر بافت جغرافیایی مواد مخدر تاثیرگذار نیست؛ یعنی گاهی اوقات اراده‌های سیاسی پنهانی وجود دارد که ممکن است این اراده‌ها در اینکه مواد مخدر در کجا تولید شوند و محل مصرف آن کجا باشد، تاثیرگذار هستند.

نوروزی: تنها عوامل اقتصادی و نگاه مافیایی به مواد مخدر بر تغییر بافت جغرافیایی مواد مخدر تاثیرگذار نیست؛ یعنی گاهی اوقات اراده‌های سیاسی پنهانی وجود دارد که ممکن است این اراده‌ها در اینکه مواد مخدر در کجا تولید شوند و محل مصرف آن کجا باشد، تاثیرگذار هستند

زاهدی به کشت مواد مخدر در افغانستان اشاره کرد و گفت: از سال 1992 میلادی بود که افغانستان به بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر تبدیل شد. جایگاه این کشور در مقام تولیدکننده تا سال 2001 روند افزایشی داشت. از سال 2001 با حمله امریکا و ناتو به افغانستان این رشد شدت بیشتری گرفت. با اینکه در سال 2004 علمای افغانستان با دادن فتوا تولید و مصرف تریاک را مخالف قواعد شریعت اسلامی دانستند و برای آن مجازات در نظر گرفتند اما در سال2007 زمین‌های کشت مواد مخدر در افغانستان از میزان زمین‌های کشت کوکائین در امریکای جنوبی بیشتر بود.

آگاهان مسائل افغانستان درباره تاریخچه کاهش مخدر سنتی در افغانستان اظهار داشت: در سال 2013 تجارت ناشی از مواد مخدر به 7 میلیارد دالر رسید و 30 تا 35 درصد از جی دی پی این کشور را تشکیل می‌داد.

این روند به همین شکل ادامه داشت تا جایی که در سال 2021 میلادی 24 هزار هکتار زمین این کشور زیر کشت خشخاش بود اما در آخرین گزارش سازمان ملل روند افزایشی کشت خشخاش در این کشور به نوعی متوقف شده است تا جایی که این عدد به 10 هزار هکتار کاهش پیدا کرده است.

زاهدی به آمارهایی اشاره کرد که نشان می‌دهد که چگونه طالبان موفق‌ترین حکومت طول تاریخ بشر در مبارزه با مواد مخدر بوده است؟ آیا همه اینها نشانه‌های خوبی است؟ و در پاسخ گفت: قطعا نه. بعد از کاهش زمین کشت مواد مخدر راه ارتزاق 2 میلیون نفر از مردم گم شده و از بین رفته است. درآمد حاصل از صادرات مواد مخدر که تا سال 2023 به تنهایی بیش از صادرات قانونی کل کشور بود به یکباره به یک سوم کاهش یافت. خب اما امروز این 2 میلیون نفر چه باید کنند؟

کاهش مواد مخدر مردم افغانستان را به سراغ قاچاق انسان، قاچاق کالا و راهزنی می‌برد.

آگاهان مسائل افغانستان در ادامه بیان کرد: سه راه پیش‌روی آنها وجود دارد: یکم به سراغ کشت گندم و زعفران بروند که این راه معیشت مردم را تامین نمی‌کند و صرفاً راه بقا است. دوم به سمت مشاغل شهری و دولتی بروند که این هم با وضعتیت فعلی ره به ترکستان است. سوم به سراغ جرائم سازمان یافته از جمله قاچاق انسان، قاچاق کالا و راهزنی بروند که اتفاقاً مواد مخدر صنعتی به عنوان شاکله دگردیسی مخدر در افغانستان ذیل همین راه سوم است.

وی اظهار داشت: شرایط و وضعیت فعلی در افغانستان نشان می‌دهد که این 2 میلیون نفر و جمع دیگری از مردم این کشور راه سوم را انتخاب کرده‌اند. خصوصاً از آنجا که جغرافیای این کشور هم یکی از محل‌های رویش "اِفدرا" است، این کشش به سمت مخدر صنعتی افزایش پیدا می‌کند. افدار گیاهی است که به صورت خودرو در نقاطی از جهان می‌روید. این گیاه در ایران و هند باستان "اومان" یا "هومان" نامیده می‌شد. این گیاه ماده اولیه ساخت متامفتامین (عنصر تشکیل دهنده شیشه) است.

زاهدی تاکید کرد: طبق گزارش رسمی سازمان بین‌الملل صادرات شیشه از افغانستان و کشف متامفتامین در این کشور از سال 2017 تا 2021 میلادی 12 برابر افزایش پیدا کرده است. این ماده از افغانستان به سراسر جهان و کشورهایی از جمله ایران، اروپا، شرق آسیا، آفریقا، چک، قرقیزستان و... صادر شده است. متاسفانه امروزه در بازارهای این کشور حجم قابل توجه و زیادی از این محصول یافت می‌شود.

آقای زاهدی این سوال را مطرح کرد که انگیزه و نیت طالبان از کنترل مخدر سنتی چه بود؟ و در ادامه پاسخ گفت: دو نگاه بدبینانه و واقع‌بینانه در پاسخ به این سوال وجود دارد؛ نگاه بدبینانه این است که طالبان عامدانه در پی جایگزین کردن مواد مخدر صنعتی به جای سنتی بوده است و نگاه واقع بینانه این است که طالبان به خاطر باورهای خود سعی بر کنترل مخدر سنتی داشته است. در نگاه واقع بینانه گویا سیاست‌های غلط اقتصادی و نداشتن همه‌اندیشی و دوراندیشی باعث رشد مخدر صنعتی در این کشور شده است.

زاهدی در پایان دگردیسی اقتصاد مخدر در افغانستان را سرآغاز مخاطرات منطقه‌ای خواند و بیان داشت: کشت بدیل مواد مخدر  سنتی با صنعتی در این کشور به مخاطرات مهم منطقه‌ای منجر شده است. اول فقر گسترده در افغانستان، بیکاری شدید و خطر مهاجرت برای کشورهای همسایه و دوم صادرات حجم زیاد و غیرقابل کنترل مخدر صنعتی به کشورهای مختلف.

پایان پیام/