ایرنا خبري آژانس کابل؛ د افغانستان د سرپرست دولت د اقتصاد وزارت مسلکي مرستیال له ایرنا سره په ځانګړې مرکه کې د افغانستان د وروستي اقتصادي وضعیت، د اقتصادي ثبات لپاره د سرپرست دولت پر پلانونو، بهر مېشتو افغانانو له ظرفیت څخه د هېواد د اقتصاد په پراختیا کې د ګټې اخیستو او له ګاونډیو هېوادونو سره د اقتصادي اړیکو په اړه ځوابونه ویلي دي.
.ایرنا: د افغانستان د سرپرست دولت د اقتصاد وزارت مرستیال ډاکټر نظري؛ سلام، ښه وخت، د دې مرکې کولو لپاره د وخت راکولو مننه
.نظري: هیله کوم؛ صحتمند اوسئ، مننه
ایرنا: که د اقتصاد وزارت په افغانستان کې تر ټولو مهم وزارت نه وي؛ دا لږ تر لږه د کلیدي وزارتونو لکه د کورنیو چارو، بهرنیو چارو او دفاع وزارتونو کې ګڼل کیږي، آیا د سرپرست دولت په رامنځته کېدو سره د وزارت دندې او صلاحیتونه هماغه شان پاتې دي چې پخوا د دغه وزارت په رسمي جریده کې خپاره شوي وو؟
نظري: د وزارت په جوړښت کې کوم ځانګړی بدلون نه دی راغلی، په اقتصاد وزارت کې چې اصلي موخه یې د بې وزلۍ له منځه وړل او د هېواد د اقتصادي وده او د هېواد په کچه د لویو اقتصادي مسایلو لپاره د پالیسي جوړونه ده کوم بدلونونه نه دي راغلي، ځکه همدا د هېواد اقتصادي پرمختګونه جوړښت او اساسي بنسټ دی.
په هر صورت، په جزیاتو کې بدلونونه راغلي؛ د بېلګې په توګه د موسساتو په قانون کې بدلونونه راغلی، ځکه موسسات هم د اقتصاد وزارت تر څارنې لاندې دي، هغه د دې خبرې په څرګندولو سره چې د نويو شرايطو له مخې بايد د افغانستان له اوسنيو واقعيتونو سره سمون ولري او لا زياتې څارنې ته اړتيا لري، څو د تېر په څېر فساد په کې نه وي، البته د نویو شرايطو له مخې په دغو څانګو کې بدلونونه راغلي دي.
ایرنا: دغو بدلونونو چې تاسو یې یادونه وکړه څومره د فساد مخه نیولې ده؟
نظري: زموږ د معلوماتو له مخې په ټولیزه توګه فساد شتون نه لري، خو د ځینو پروژو څخه چې په ولایتونو او لرې پرتو ولسوالیو کې په پام کې نیول شوې، کله ناکله داسې راپورونه ورکول کېږي چې د وزارت له خوا د بشپړ شفافیت تمه نه کیږي.
په هر صورت، زموږ په بېلابېلو ولایتونو کې د اقتصادي ریاستونو پروژې د امکان تر حده څارنه کوي او د دوی څخه راپورونه غواړي، زموږ انجنیران له ولایتونو او کابل څخه بېلابېلو سیمو ته سفرونه کوي او د پروژو جدي څارنه کوي.
لکه څنګه چې یادونه وشوه، ځینې قضیې موږ ته په تفصیل سره راپور شوې، چې د روڼتیا نشتوالی په ډېره کمه او ټیټه کچه څرګندوي، ځکه چې فساد له پخوا څخه یو کلتور ګرځېدلی، مګر اسلامي امارت د کوچنیو فساد پیښو ته هم جدي ګوري او څارنه یې کوي.
په ټوله کې، موږ کولی شو دا پروسه مثبته و ارزوو، او په ټولیزه توګه، موږ دا باور لرو، او همدارنګه زموږ نظرونه ښیي چې که موږ دا ونه وایو چې فساد له منځه تللی، خو له منځه تلو ته نېږدې شوی دی.
ایرنا: د افغانستان اقتصاد څنګه دی؟
نظري: د افغانستان اقتصادي وضعیت له ننګونو او فرصتونو سره مخ دی.
ترټولو مهمه ننګونه د بندیزونو بحث دی، چې زموږ لپاره یې خنډونه او محدودیتونه رامنځته کړي دي، په ځانګړې توګه د پیسو په لیږد کې.
د بانکدارۍ محدودیتونه بله لویه ننګونه ده، د افغانستان شاوخوا ۹ میلیارده ډالر د بهرنیو اسعارو زیرمې په غیر عادلانه او له نړیوالو اصولو سره په ټکر کې کنګل شوې دي، چې د افغانستان پر اقتصادي وضعیت یې منفي اغېز کړی او سوداګر نه شي کولای په اسانۍ سره بهرنۍ اسعار هېواد ته راوړي، چې دا کار زموږ د ملي اسعارو پر ثبات اغېز کوي، دا هم منفي اغیز دی؛ خو له دغو خنډونو سره سره موږ په لویو اقتصادي برخو کې د پام وړ لاسته راوړنې درلودې، چې نړیوال بانک، نورې اقتصادي کړۍ او نړیوال علمي او څېړنیز مرکزونه یې وخت پر وخت پرې اعتراف کوي.
دغو مرکزونو څو ځلې زموږ د کړنو ستاینه کړې چې د ملي اسعارو د ثبات، د انفلاسیون د کچې راټیټول، زموږ د صادراتو کمښت، حتی د نرخونو کمښت او ثبات، په ځانګړې توګه هغه نرخونه چې د خلکو د ژوند اړتیاوو سره تړاو لري او د خلکو لپاره مهم وګڼل شي، په دې مواردو کې یې ستاینه کړې ده.
زموږ پلانونه دا هم ښیي چې د وخت په تېرېدو سره موږ لویې پروژې پیل کوو چې له دې جملې څخه «قوشتېپه» یوه بیلګه ده او دا مهال ۵۰50 سړکونه تر کار لاندې دي چې دا د مثبت اقتصادي بدلون لپاره زموږ د جدي هوډ څرګندونه کوي.
ایرنا: ایا تاسو له دې نظر سره موافق یاست چې د افغانستان اقتصاد تل پر نورو هېوادونو تکیه دی، نو له همدې امله تصمیمونه په نورو پلازمینو کې نیول کېږي؟ ایا سرپرست دولت له دې وضعیت څخه د وتلو لپاره کوم پلان لري؟
نظري: په تېرو شلو کلونو کې یو منفي ټکی پر بهرنیو هېوادونو د افغانستان اقتصادي تکیه وه، هڅه دا وه چې د افغانستان اقتصاد، سیاست، کلتور او امنیت په بهرنیانو تکیه وي، په دې لار کې ډېرې پیسې مصرف شوې، د دې پر ځای چې دغه پیسې د افغانستان د زیربنا د بیارغونې، جوړونې او ترمیم لپاره ولګول شي، پرعکس دا پیسې د افغانستان د انحصار ساتلو لپاره ولګول شوې، له همدې امله له شلو کلونو وروسته لا هم په کابل کې د برېښنا له ستونزو سره مخ یو.
اسلامي امارت په دې برخه کې جدي ګامونه پورته کړي او د افغانستان د اوبو مدیریت یې یوه بېلګه ده.
د افغانستان د کرنې د پياوړتيا او ميکانيزم په برخه کې د انرژۍ د ننګونو په ځانګړې توګه د بريښنا انرژۍ تر لاسه کولو لپاره جدي هڅې شوې دي، په داسې حال کې چې په تېرو وختونو کې داسې يو سيستماتيک فکر موجود و چې افغانستان په هره کچه يو متکي او اړ هېواد دی او دا بهرنیانو ته اړتیا لري ترڅو د پریکړې کولو په ډګر کې په خپلواکه توګه عمل ونه کړي.
د اسلامي امارت له تاسیس وروسته د افغانستان اقتصاد په داخلي سرچینو متکي دی، په دې معنی چې د کورنیو تولیداتو د ودې ملاتړ زموږ د پلانونو په سر کې ځای لري او د افغانستان ځان بساینې ته رسېدل زموږ د اقتصادي ستراتیژۍ د ثقل مرکز دی.
همدارنګه په ملي او نړیواله کچه د پانګونې د جلبولو هڅه یو له نورو پروګرامونو څخه و، د دې لپاره چې موږ د خپل اقتصاد بنسټونه غښتلي کړو، په اقتصادي ډګر کې د ځان بسیاینې پالیسي د اقتصادي بحث مرکزي ټکی جوړوي، چې زموږ اصلي موخه د افغانستان اقتصاد د بهرنیانو له انحصاره ژغورل دي.
ایرنا: ایا هغه شیان چې تاسو یې یادونه کړې د هدف برخه ده یا په دې برخه کې کوم کار هم شوی دی؟
نظري: کله چې د افغانستان پر ځان بسیا کېدل او د اقتصاد له توجه او بهرنۍ تګلارې څخه ژغورل زموږ لپاره د ستراتېژیک هدف په توګه تعریف شوي، دې موخې ته د رسېدو لپاره زموږ ټول خوځښتونه په دقت سره څېړل کېږي، له همدې امله، که موږ په دې لار کې کار نه وای کړی او بریالي شوي نه وای، نن به د بهرنیو اسعارو په مقابل کې ملي اسعارو ثابت نه درلود، د انفلاسیون کچه به نه راټیټه ده او زموږ بریا په همدې لار کې تعریف او اندازه کېدای شي.
ایرنا: د اقتصاد وزارت یو له دندو څخه یوه دا د لنډ مهالو او اوږد مهالو پالیسیو او ستراتیژیو جوړول او ترتیب دی، آیا په وزارت کې دا ډول نظر شته او که لا هم په حکومتي بدلونونو کې ګیر یاست؟
نظري: د اقتصاد وزارت د هېواد په کچه لوی اقتصاد پالیسي اداره کوي، له همدې امله موږ له ټولو سکتوري وزارتونو سره ژورې او ستراتېژیکې اړیکې لرو؛ د بېلګې په توګه موږ د افغانستان د کرنې د میکانیزم لپاره پالیسي طرحه کوو، د افغانستان د انرژۍ د ودې، پیاوړتیا او پراختیا لپاره د شته شرایطو تحلیل او ارزونه کوو او د باد، لمر او اوبو د انرژۍ د تولید لپاره عملیاتي بندونه برابروو.
همدا راز د سوداګرۍ په برخه کې هم د صادراتو د پراختیا او د زیات وارداتو د مخنیوي لپاره لازمې پالیسۍ جوړې شوې دي.
اقتصادي کارپوهانو او کورنيو او نړيوالو علمي مرکزونو زموږ برياليتوبونه منلي او دا په راتلونکي کې د اقتصادي بدلون لپاره د ډېر مهم ټکي په توګه ارزول کېدای شي.
ایرنا: په تېرو څو میاشتو کې موږ د سرپرست دولت په تېره بیا د اقتصاد، صنعت او سوداګرۍ د وزارتونو د پام وړ فعالیت شاهدان یو، د سیمه ایزو او له سیمه ایزو ها اقتصادي هڅو په اړه څه؟
نظري: له نېکه مرغه هڅه مو وکړه چې له خپلو ګاونډیانو سره پراخې اقتصادي او سوداګریزې اړیکې ولرو او یو مهم ټکی چې باید په یاد ولرو په دې برخه کې د اسلامي امارت خپله تګلاره ده.
زموږ سیاست دا ده چې سیاسي مسایل له اقتصادي او سوداګریزو مسایلو لرې وساتو، يعنې موږ غواړو له خپلو ګاونډيانو سره د سوداګرۍ او اقتصاد په برخه کې ګډې ګټې تعريف، وپېژنو، ارزونه یې وکړو او بيا يې د عملي کولو لپاره جدي ګامونه پورته کړو.
ایران ته زموږ د ریاست الوزرا د اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر سفر هم په همدې موخه و، له همدې امله موږ ګام په ګام د هغه څه پلي کولو ته نږدې کېږو چې موږ پلان کړي وو او په حقیقت کې دا لید د افغانستان او زموږ ګاونډیو دواړو لپاره مثبت پرمختګ کېدی شي.
ایرنا: په ځانګړې توګه د کابل او تهران ترمنځ د اقتصادي اړیکو او ایران ته د ریاست الوزرا د اقتصادي مرستیال د سفر د مثبتو پایلو په اړه معلومات راکړئ؟
نظري: له نېکه مرغه د ایران له اسلامي جمهوریت سره زموږ اړیکې دوستانه او د متقابل پرمختګ پر بنسټ ولاړې دي، يوه له هغو پروژو څخه چې موږ يې برياليتوب ترلاسه کړ د خواف -هرات د اورګاډي پټلۍ پروژه ده چې عملي شوه او د دې پروژې د پرمختيا لپاره خبرې اترې روانې دي.
دا یوه ډېره مهمه پروژه ده چې په حقیقت کې به د افغانستان ډېر مهم ولایتونه له یو بل سره ونښلوي او ان د دې وړتیا به هم ولري چې له ګاونډیو هېوادونو سره د توکو د تبادلې زمینه برابره کړي.
دا د افغانستان د پرمختګ، پراختیا او عصري کولو لپاره خورا مهم کار دی، ځکه چې افغانستان د لویو لارو له نظره یوړ غرنی او وچه کې راګېر هېواد په توګه ښه او قوي پیوستون ته اړتیا لري، په دې برخه کې مو ډېر مثبت ګامونه پورته کړي او په همدې لړ کې د افغانستان د کاني زېرمو د استخراج په اړه د ایران له اسلامي جمهوریت سره ښه بحثونه شوي دي.
په چابهار بندر کې د افغان سوداګرو او پانګوالو د پانګونې او په سیمه کې د اقتصادي پرمختګونو د انګیزې د مرکز په توګه د دغه بندر د پراختیا او اقتصادي وده هم د اسلامي امارت په لید کې شتون لري او ایران اسلامي جمهوریت ته د اقتصادي مرستیال ملا برادر د سفر موخه هم همدا وه.
ایرنا: د افغانستان د اقتصاد په اړه د ملګرو ملتونو په ګډون د نړیوالو بنسټونو راپورونه کله ناکله توپیر لري، تاسو دا راپورونه څومره منۍ او د نړیوالو بنسټونو د هغو راپورونو لپاره چې د افغانستان اقتصاد له ناکامۍ سره مخ دی د وزارت شواهد څه دي؟
نظري: موږ د افغانستان اقتصادي ناکامي په هېڅ صورت نه منو او حتی د اقتصادي سقوط هغه بحثونه چې د سیاسي موخو لپاره په ځینو سیاسي بحثونو او رسنیو کې راپورته کېږي، زموږ په اند رد دي، ځینې راپورونه چې خپاره شوي مبالغه دي.
هغه څه چې موږ باور لرو او په حقیقت کې مو د پلان جوړولو او عملي کولو په برخه کې ګامونه پورته کړي دي، په اقتصادي ډګر کې یو مثبت پرمختګ دی، دا چې موږ ځینې ننګونې درلودې چې ما په پیل کې تشریح کړې او دا ننګونې لاهم ولاړې دي او خنډونه هم له بهر څخه د سیاسي فشار راوستلو په موخه مدیریت او طرحه کېږي خو د افغانستان له عیني او ډګریزو واقعیتونو سره سم نه دي.
له بله پلوه، موږ وکولای شو چې د اقتصاد د ثبات په لور جدي او مثبت ګامونه پورته کړو، موږ د هېواد په بېلابېلو سيمو کې کوچني او متوسطې پروژې پيل کړې، زموږ ښاروالۍ د ښارونو د بيارغونې او عصري کولو پروسه په جدي توګه تعقيبوي، د افغانستان لويې لارې بيارغول کېږي او عصري کېږي، زموږ د اوبو سرچينې مديريت کېږي، زموږ کرنه عصري کېږي، ، دا ټول د هغه څه مخالف دي چې بهرني بنسټونه یې د افغانستان د اقتصاد په اړه راپور ورکوي.
د افغانستان سوداګري په ځانګړې توګه له ګاونډیانو سره د پراختیا په حال کې ده، د افغانستان معدني سرچینې هم استخراجیږي، موږ د تیلو او ګازو سرچینې په ګوته کړې چې کار پرې روان دی؛ دا ټول هغه ظرفيتونه دي چې ښيي په افغانستان کې په اقتصادي ډګر کې مثبت پرمختګ شوی او هره ورځ چې له دې پروسې تېرېږي، موږ په دې برخه کې لا ډېر جدي ګامونه اخلو.
ایرنا: په سرپرست دولت کې د کورنیو او ملي ظرفیتونو د تکیه کولو او په بهر کې د افغان کډوالو له ظرفیت څخه د استفادې په اړه د ستراتېژۍ دریځ څه دی؟
نظري: زموږ لومړۍ ستراتېژي دا ده چې په کورنیو او ملي ظرفیتونو تکیه وکړو او د کورنیو تولیداتو د ودې ملاتړ وکړو، موږ نه غواړو چې افغانستان د تېر په څېر یوازې یو متقاعد او مصرفي هېواد وي چې تولید ونه لري، ځکه زموږ په اند تولید د هېواد د مثبتو اقتصادي پرمختګونو سرچینه ده.
په ورته وخت کې، هغه ظرفیتونه چې تاسو یې یادونه وکړه، په ګاونډیو هېوادونو او سیمه کې زموږ د کډوالو په منځ کې شتون لري، موږ غواړو چې له دې ظرفیتونو څخه غوره ګټه پورته کړو.
څو ورځې وړاندې په اروپا کې د مېشتو افغانانو یو پلاوی کابل ته راغلی وو له ما سره یې هم ولیدل، دوی په بهر کې د مېشتو افغانانو له ظرفیتونو څخه د استفادې غوښتنه وکړه او موږ هغوی ته بلنه ورکړه چې د ملي ماموریت په توګه له خپلو ظرفیتونو څخه ګټه پورته او شریکول په خپله اجنډا کې ځای پر ځای کړي، تر څو د افغانستان په وده، پرمختګ او اقتصادي عصري کولو کې مرسته وکړي.
هو، موږ هڅه کوو چې په بهر کې د مېشتو افغان کډوالو څخه د ظرفیتونو او بسپنو د راجلبولو په لټه کې یو او هڅه کوو چې په اقتصادي ډګر کې یو ملي خوځښت تنظیم کړو، تر څو ټول افغانان چې په هر هېواد کې اوسیږي د یووالي احساس وکړي، د افغانستان دغو شرایطو ته په کتو وکولی شي، خپلې اقتصادي وړتیاوې خپل هېواد ته راولېږدوي، په ورته وخت کې له هېواد څخه د پانګې د تېښتې مخنیوی هم زموږ یو له خورا مهمو پلانونو څخه دی.
ایرنا: په افغانستان کې د یوه مهم وزارت د شیعه مرستیال په توګه، آیا تاسو په سرپرست دولت کې خپل موقف ته سمبولیک ګورئ؟
نظري: ښه، ښه به وي که په دې اړه قضاوت د خلکو له نظره وشي؛ خو د یو داسې شخص په توګه چې له شاوخوا دریو کلونو راهیسې له اسلامي امارت سره یم زه د دې ډول موقف هېڅ تعریف نه لرم.
په ښکاره ډول، زه د لوی اقتصادي پالیسۍ په جوړولو کې رول لوبوم، زه په ډېری تصمیم نیوونکو او تصمیم نیولو کې، همدارنګه په لویو غونډو کې، او حتی په بهرنیو غونډو کې چې د بهرنۍ پالیسۍ سره تړاو لري، زه حاضر یم ځکه چې دا زما د تخصص ساحه ده.
زه چې په مهمو او ستراتېژیکو غونډو کې ګډون کوم، خلک به قضاوت وکړي چې په دولت کې زما شتون سمبولیک دی که رښتیا.
په حقیقت کې، زه د ملي ګټو په اړه د تصمیم نیولو په ډګر کې ریښتینی شتون لرم، په ټولیزه توګه زه تاسو ته د دې پوښتنې د ځواب په توګه څه وړاندې کولی شم، چې له نېکه مرغه زه د اقتصاد په وزارت کې له پوره واک سره حاضر یم او حتی له اقتصاد وزارت څخه بهر د بهرنیو چارو په برخه کې مې خپل نظر وړاندې کړی او د اسلامي امارت د بهرني سیاست په جوړولو کې مې رول لوبولی دی.
د دې مسايلو تر څنګ، چې ما تاسو ته وړاندې کړي، ما نه يوازې د اقتصاد په وزارت، بلکې په نورو وزارتونو کې هم يو زيات شمېر ځوان متخصصين او د اهل تشيع وطن پاله ځوانان ګمارلي دي، که څوک واک او قدرت ونه لري آیا کولای شي د اقتصاد وزارت په ګډون په بېلابېلو وزارتونو کې د لوستو، هېوادپالو او ژمنو ځوانانو یوه لویه ډله وګماري؟!
ایرنا: آیا داسې څه شته چې زموږ په پوښتنو کې نه وو او ستاسو په نظر باید ورته اشاره وشي؟
نظري: تر هر څه لومړی له تاسو مننه او قدرداني کوم چې ماته یې دا موقع راکړه چې تاسو ته خدمت وکړم او ستاسو له لارې له خپلو ګرانو هېوادوالو سره خبرې وکړم.
زه کوم ځانګړی پیغام نه لرم، زه یوازې غواړم د وروستي ټکي په توګه د افغانستان شریفو خلکو ته وړاندې کړم چې موږ له تاریخي پلوه په ځانګړي او فرد پورې منحصر حالت کې یو، موږ چې هر څومره له خپلو ملي ظرفیتونو، که په اقتصادي ډګر کې او که په سیاسي او امنیتي برخو کې کار وکړو، په هماغه کچه مو خپله سیاسي خپلواکي او ملي حاکمیت ټینګ کړی دی، هر څومره چې موږ سره یو او په تصمیم نیوونکو کې برخه ګډون ولرو، د خپل نظام ترڅنګ وو، په همغه کچه به مو د بهرنۍ لاسوهنې د مخنیوي لپاره کوټلي ګامونه پورته کړي وي.
دا مه هېروۍ چې افغانستان یوازې د بهرنۍ لاسوهنې د مخنیوي په صورت کې پرمختګ کولای شي، هېڅ هېواد د بهرنیانو په مداخلې سره مطلوب پړاو ته نه دی رسېدلی، نو موږ کولای شو په همکارۍ او یووالي افغانستان داسې مقام ته ورسوو، چې د افغانستان هر وګړی په سیاسي، اقتصادي، سوداګریزو او فرهنګي برخو کې په خپل هېواد وویاړي.
ایرنا: د افغانستان د سرپرست دولت د اقتصاد وزارت مسلکي مرستیال ډاکټر عبداللطیف نظري له تاسو ډېره مننه چې دې خبرو ته مو وخت راکړ.
نظري: ژوندي اوسې، له تاسو مننه.
د پیغام پای/